De versplintering in de Nederlandse politiek zet maar door

De opschudding van het politieke landschap door Forum voor Democratie na de grootste winst in de Provinciale Staten Verkiezingen bracht een aantal bevindingen voort. Thierry Baudet schreef geschiedenis door als eerste partij vanuit het niets op dertien zetels in de Eerste Kamer te komen, de electorale volatiliteit vierde weer hoogtij, maar vooral: de politieke versplintering zette door.

Voorlopige zetelverdeling Eerste Kamerpng

FVD en GroenLinks waren de winnaars. CDA, D66, SP, PVV verloren flink. De VVD en PvdA verloren ook, maar slechts één zetel. De klassieke partijen ogen fragiel en nog lang niet hersteld van de klappen die ze de laatste jaren kregen. De versplintering zet maar door. Hoe komt dat?

Carla van Baalen, hoogleraar en directeur van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis in Nijmegen, publiceert veel over de geschiedenis van ‘ons Huis’. Het fenomeen versplintering verbaasd haar niets.

‘Of de versplintering een trend is ligt eraan. Eerder waren er ook al veel fracties in de Tweede Kamer. Dat kun je ook versplintering noemen. Er zijn er nu dertien. In 1971 en ’72 toen we twee verkiezingen op rij hadden, waren er veertien fracties. Dat is dus niet nieuw.’

‘Als je onder versplintering verstaat; het kleiner worden van fracties, dan is er wel iets aan de hand. Wanneer we kijken naar 1977 en de drie grote stromingen in ogenschouw nemen; de sociaaldemocraten, christendemocraten en liberalen. Samen bezaten zij toen 130 zetels. In 2017 zijn er slechts 61 zetels over. Dat is enorm’.

De trend zit hem dus meer in dat grote bolwerken als PvdA, SP, CDA en D66 minder zetels halen?

‘Precies, de klassieke bolwerken zaten altijd heel ferm in het midden met aan de flarden wat kleine partijtjes. Het klassieke centrum van de drie hoofdstromingen in de Nederlandse politiek is gekrompen. Maar dat speelt al langer. Het begon in 1994 toen het CDA 20 zetels verloor. Dat was de eerste keer dat er zo’n grote verschuiving plaatsvond. In 2002 verloren de VVD (14) en PvdA (22) bij elkaar 36 zetels. Bij de verkiezingen in 2017 verloor de PvdA 29 zetels.’

‘Maar het wonderlijke is tegelijkertijd dat ze in deze eeuw ook weer zomaar kunnen opkrabbelen. Zoals je weet bestond Rutte II maar uit twee partijen: VVD en de Pvda. Die electorale volatiliteit, dat de kiezers enorm van partij kunnen wisselen, speelt al sinds 1994.

Er gaan al stemmen op dat de linkse partijen moeten fuseren.

‘Dat is in de jaren ’70 natuurlijk wel gebeurd. Toen ARP, CHU en KVP fuseerden tot het CDA. Daardoor werden ze wel een krachtige stroming. In ’77 wonnen ze een zetel, terwijl de trend al twintig jaar was dat ze zetels verloren, met name de KVP. GroenLinks is ook uit een fusie voortgekomen en is nu een krachtige factor. Het kan zijn dat die krachtenbundeling versterking betekend, omdat het de kiezers kan aantrekken om een ‘vuist’ te maken.

Het kan dus aantrekkelijk zijn, daar komt die electorale volatiliteit nog bij, maar dat iemand zich meestal binnen het blok beweegt. Dus ofwel; iemand stemt altijd links en hopt tussen de verschillende partijen. Of hij stemt rechts en hopt daartussen.’

Ziet u een verklaring waarom de grote middenpartijen minder aantrekkelijk zijn?

Je ziet vrijwel overal, ook in onze buurlanden, dat de traditionele stromingen verminderen. Ze worden aangevuld door groene partijen en populisten. Waarom? Daar heb ik niet echt een goed antwoord op. De opkomst van groene partijen als een factor, dat kun je raden. Dat heeft met het klimaat en milieu te maken. Dat zag je in Duitsland waar de groenen groots opkwamen. Mensen maken zich zorgen over zulke thema’s.

In Nederland hebben sinds deze eeuw de populistische partijen een sterke aantrekkingskracht en zijn goed voor zo’n 25/27 zetels. De LPF, PVV, Forum, dat soort partijen. Trots op Nederland van Rita Verdonk is nooit iets geworden, maar stond ook heel hoog in de peilingen.

Er zit ontevredenheid over een hoop dingen in de samenleving, waarop de traditionele partijen geen goed antwoord. Dat heeft te maken met Europa, door verlies van eigenheid. Het komt door globalisering. Een groot deel van het segment van onze samenleving beweegt zich heel makkelijk, spreekt goed Engels, gaan overal naartoe op reis. Maar je hebt altijd groeperingen die dat tempo niet kunnen bijbenen. Het SCP maakt zich ook grote zorgen over die groep. Vroeger konden zij hun heil zoeken bij de Pvda en daarvoor de SDAP. Nu heeft dat plaatsgemaakt voor teleurstelling en hebben nieuwe partijen grote aantrekkingskracht op die mensen.

De versplintering wordt hier treffend in beeld gebracht door datajournalist Lars Boogaard.

Versplintering wordt vaak gebruikt in een negatieve context, er moeten ook positieve kanten zijn.

‘Je ziet dat onze democratie goed werkt. Er is een groep ontevreden mensen en dan staat er een Pim Fortuyn of Thierry Baudet op, die zegt ; volg mij, want ik ga het beter doen! Al die flauwekul over klimaat etc. Dat steekt aan. Fortuyn richtte zich op immigratie, maar ook op wachtlijsten in de zorg en dat ons onderwijs niet goed op orde was. Oftewel; volg mij want het gaat beter worden.

Zoals een goede democratie behoort te werken kun je in het parlement komen en een vuist maken. FVD is de grootste partij in de Eerste Kamer, LPF kwam met 26 zetels in de Tweede Kamer. Het gesprek wordt dan gevoerd, waar het ook moet gebeuren: in land’s vergaderzaal. Je kunt het totaal met elkaar eens zijn, maar je kunt er over praten. Een teken dat onze democratie goed werkt.

Dus, elke stem wordt gehoord.

Bijna nergens is de evenredige vertegenwoordiging zo scherp doorgevoerd als hier. Toen het districtenstelsel in 1918 werd afgeschaft kwamen er plots zeven partijen binnenstromen, toen is er wel een rem opgezet. Maar in principe: voldoende zetels, en je bent binnen.

Nog een ander voordeel; je bent door het systeem gedwongen om met elkaar te praten, door coalities te smeden, meerderheden te zoeken. Als je naar de cultuur van Engeland kijkt, en dan halen we de Brexit er een bij. Daar is er geen cultuur om met je politieke opponenten te spreken. Je ziet wat er van komt.

Tot slot, uw had de kabinetsformering in 2017 precies goed voorspeld. Hoe gaat de komende tijd verlopen?

Ik had die voorspelling gebaseerd op de eindredactie die ik deed van het boek Geschiedenis van Kabinetsformaties 1977 t/m 2012. Daar zie je dat als rechtse partijen, daar rekende ik CDA en VVD dan ook even bij, kunnen regeren zonder dat er een linkse partij nodig is, zullen ze dat altijd doen. Daar hebben we heel veel voorbeelden van gezien.

In de Eerste kamer, in Nederland behoort het tot de cultuur dat je niet om de grote winnaars heen kan. Maar in dit geval is Forum de grootste, maar die hoeven geen meerderheden te zoeken voor het kabinet, want dat is er al. Het kabinet zal het liefst met een betrouwbare middenpartij willen werken, maar dat zijn ze zelf al.

Het is dus; of rechtser met Baudet, of naar de linkerkant met PvdA of GroenLinks. Dan zullen ze denk ik uitkomen bij de partij die het minst extreem is. Waarschijnlijk PvdA, want dan is het gesprek wat makkelijker.

Versplinterde regio’s

Regionaal is de versplintering ook al langer zichtbaar. In sommige gemeentes zijn lokale partijen de grootste. Maar soms gaat het wel erg ver. In Doetinchem splitsten zeven politici zich af en begonnen een eigen partij of stapten over. Plots zaten er twaalf partijen in de fractie.

Ook buiten onze landsgrenzen vervagen de hoofdstromingen. In Zweden regeerden de sociaaldemocraten onafgebroken na de Tweede Wereldoorlog. Plots maakten zij ook een historische duikeling. De oorzaken? Ontevredenheid over het asielbeleid, een draai naar rechts, dan weer naar links en stuurloos klemgezet.

Voor welke problemen kan versplintering zorgen?
De grotere noodzaak om bestuurlijk samen te werken, kan risico’s meebrengen voor de stabiliteit.

De vergelijking van de politieke wetenschapper Peter Mair is fraai. 'Het enige voorspelbare aan het Nederlandse electoraat is zijn onvoorspelbaarheid. Zijn enige stabiele kenmerk is zijn instabiliteit.'

Waar komt de ontevredenheid vandaan?
In het rapport ‘De sociale staat van Nederland’ uitgevoerd door het SCP is becijferd dat 40% van de Nederlanders vind dat het niet de goede kant op gaat, tegenover 50% dat dat wel vind. De mensen die pessimistisch zijn, wijze op problemen met vluchtelingen, de hoge kosten in de zorg, grotere inkomensverschillen, het gebrek aan respect in de samenleving en de manier waarop politici deze problemen aanpakken.

Zorgen over het samenleven met afstand het meest genoemd. In 2009 en 2013 waren zorgen over de economische situatie belangrijker. In 2015-2016 was er door de vluchtelingencrisis een piek in de zorgen over immigratie; die zorgen namen daarna af, maar het onderwerp blijft actueler dan ervoor.

Het SCP concludeerde eerder al dat hun panel - vaker lageropgeleiden en jongeren dan hogeropgeleiden en ouderen – zich niet of slecht vertegenwoordigd voelen door ‘de politiek in Den Haag’. Zij hebben het gevoel dat politici hun taal niet spreken en hun problemen niet begrijpen of oplossen.

Een oorzaak daarvan is er teveel partijen zijn. Er staan er te veel op het stembiljet en zijn er te veel om uit te kiezen. Dat zorgt voor versnippering en dat maakt het – blijkens de lange formatie die in september 2017 gaande was – lastig om snel een regeringscoalitie te vormen. Men wil graag meer overzicht, minder versnippering en duidelijker weten waar een partij voor staat. Zetelroof werd gezien als een van de oorzaken.

Verkiezingen Tweede Kamer 1994-2017 1png

Bronnen:

De versplintering in de Nederlandse politiek zet maar door

FVD en GroenLinks waren de winnaars. CDA, D66, SP, PVV verloren flink. De VVD en PvdA verloren ook, maar slechts één zetel. De klassieke partijen ogen fragiel en nog lang niet hersteld van de klappen die ze de laatste jaren kregen. De versplintering zet maar door. Hoe komt dat?

Carla van Baalen, hoogleraar en directeur van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis in Nijmegen, publiceert veel over de geschiedenis van ‘ons Huis’. Het fenomeen versplintering verbaasd haar niets.

‘Of de versplintering een trend is ligt eraan. Eerder waren er ook al veel fracties in de Tweede Kamer. Dat kun je ook versplintering noemen. Er zijn er nu dertien. In 1971 en ’72 toen we twee verkiezingen op rij hadden, waren er veertien fracties. Dat is dus niet nieuw.’

De trend zit hem dus meer in dat grote bolwerken als PvdA, SP, CDA en D66 minder zetels halen?

‘Maar het wonderlijke is tegelijkertijd dat ze in deze eeuw ook weer zomaar kunnen opkrabbelen. Zoals je weet bestond Rutte II maar uit twee partijen: VVD en de Pvda. Die electorale volatiliteit, dat de kiezers enorm van partij kunnen wisselen, speelt al sinds 1994.

Er gaan al stemmen op dat de linkse partijen moeten fuseren.

Het kan dus aantrekkelijk zijn, daar komt die electorale volatiliteit nog bij, maar dat iemand zich meestal binnen het blok beweegt. Dus ofwel; iemand stemt altijd links en hopt tussen de verschillende partijen. Of hij stemt rechts en hopt daartussen.’

Ziet u een verklaring waarom de grote middenpartijen minder aantrekkelijk zijn?

In Nederland hebben sinds deze eeuw de populistische partijen een sterke aantrekkingskracht en zijn goed voor zo’n 25/27 zetels. De LPF, PVV, Forum, dat soort partijen. Trots op Nederland van Rita Verdonk is nooit iets geworden, maar stond ook heel hoog in de peilingen.

Versplintering wordt vaak gebruikt in een negatieve context, er moeten ook positieve kanten zijn.

Dus, elke stem wordt gehoord.

Bijna nergens is de evenredige vertegenwoordiging zo scherp doorgevoerd als hier. Toen het districtenstelsel in 1918 werd afgeschaft kwamen er plots zeven partijen binnenstromen, toen is er wel een rem opgezet. Maar in principe: voldoende zetels, en je bent binnen.

Tot slot, uw had de kabinetsformering in 2017 precies goed voorspeld. Hoe gaat de komende tijd verlopen?

Het is dus; of rechtser met Baudet, of naar de linkerkant met PvdA of GroenLinks. Dan zullen ze denk ik uitkomen bij de partij die het minst extreem is. Waarschijnlijk PvdA, want dan is het gesprek wat makkelijker.

Versplinterde regio’s

Regionaal is de versplintering ook al langer zichtbaar. In sommige gemeentes zijn lokale partijen de grootste. Maar soms gaat het wel erg ver. In Doetinchem splitsten zeven politici zich af en begonnen een eigen partij of stapten over. Plots zaten er twaalf partijen in de fractie.

Voor welke problemen kan versplintering zorgen?
De grotere noodzaak om bestuurlijk samen te werken, kan risico’s meebrengen voor de stabiliteit.

De vergelijking van de politieke wetenschapper Peter Mair is fraai. 'Het enige voorspelbare aan het Nederlandse electoraat is zijn onvoorspelbaarheid. Zijn enige stabiele kenmerk is zijn instabiliteit.'

Zorgen over het samenleven met afstand het meest genoemd. In 2009 en 2013 waren zorgen over de economische situatie belangrijker. In 2015-2016 was er door de vluchtelingencrisis een piek in de zorgen over immigratie; die zorgen namen daarna af, maar het onderwerp blijft actueler dan ervoor.

Het SCP concludeerde eerder al dat hun panel - vaker lageropgeleiden en jongeren dan hogeropgeleiden en ouderen – zich niet of slecht vertegenwoordigd voelen door ‘de politiek in Den Haag’. Zij hebben het gevoel dat politici hun taal niet spreken en hun problemen niet begrijpen of oplossen.

https://nos.nl/artikel/2276945-forum-grootste-met-13-zetels-coalitie-verliest-meerderheid-in-senaat....

https://www.ru.nl/cpg/medewerkers/carla-baalen/

https://www.parlement.com/id/vh8lnhrpmxux/verkiezingen_tweede_kamer_1917_2017

https://www.uva.nl/shared-content/faculteiten/nl/faculteit-der-maatschappij-en-gedragswetenschappen/...

https://www.tijd.be/politiek-economie/europa/verkiezingen/politieke-macht-versplintert-in-europa/993...

https://www.vn.nl/duitsland-groen-rood/

https://www.scp.nl/Nieuws/Veel_zorgen_over_toenemende_spanningen

https://twitter.com/larsboogaard/status/1110219842983022592

https://www.nrc.nl/nieuws/2017/04/01/ik-weet-zeker-dat-vrouwen-iets-toevoegen-bij-de-formatie-778550...

https://www.volkskrant.nl/mensen/wat-er-in-de-doetinchemse-politiek-gebeurde-na-de-versplintering~b3...

https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/hoe-de-zweedse-sociaal-democraten-hun-kiezers-van-zich-...

https://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/162981/162981.pdf?sequence=1

https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/66189/Vos%2C%20Thijs-s1548611-BA%20Thesis%20P...

https://www.bmgn-lchr.nl/articles/10.18352/bmgn-lchr.10610/

https://books.google.nl/books?id=VRhJDwAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=nl&source=gbs_atb#v...

FVD en GroenLinks waren de winnaars. CDA, D66, SP, PVV verloren flink. De VVD en PvdA verloren ook, maar slechts één zetel. De klassieke partijen ogen fragiel en nog lang niet hersteld van de klappen die ze de laatste jaren kregen. De versplintering zet maar door. Hoe komt dat?

Carla van Baalen, hoogleraar en directeur van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis in Nijmegen, publiceert veel over de geschiedenis van ‘ons Huis’. Het fenomeen versplintering verbaasd haar niets.

‘Of de versplintering een trend is ligt eraan. Eerder waren er ook al veel fracties in de Tweede Kamer. Dat kun je ook versplintering noemen. Er zijn er nu dertien. In 1971 en ’72 toen we twee verkiezingen op rij hadden, waren er veertien fracties. Dat is dus niet nieuw.’

De trend zit hem dus meer in dat grote bolwerken als PvdA, SP, CDA en D66 minder zetels halen?

‘Maar het wonderlijke is tegelijkertijd dat ze in deze eeuw ook weer zomaar kunnen opkrabbelen. Zoals je weet bestond Rutte II maar uit twee partijen: VVD en de Pvda. Die electorale volatiliteit, dat de kiezers enorm van partij kunnen wisselen, speelt al sinds 1994.

Er gaan al stemmen op dat de linkse partijen moeten fuseren.

Het kan dus aantrekkelijk zijn, daar komt die electorale volatiliteit nog bij, maar dat iemand zich meestal binnen het blok beweegt. Dus ofwel; iemand stemt altijd links en hopt tussen de verschillende partijen. Of hij stemt rechts en hopt daartussen.’

Ziet u een verklaring waarom de grote middenpartijen minder aantrekkelijk zijn?

In Nederland hebben sinds deze eeuw de populistische partijen een sterke aantrekkingskracht en zijn goed voor zo’n 25/27 zetels. De LPF, PVV, Forum, dat soort partijen. Trots op Nederland van Rita Verdonk is nooit iets geworden, maar stond ook heel hoog in de peilingen.

Versplintering wordt vaak gebruikt in een negatieve context, er moeten ook positieve kanten zijn.

Dus, elke stem wordt gehoord.

Bijna nergens is de evenredige vertegenwoordiging zo scherp doorgevoerd als hier. Toen het districtenstelsel in 1918 werd afgeschaft kwamen er plots zeven partijen binnenstromen, toen is er wel een rem opgezet. Maar in principe: voldoende zetels, en je bent binnen.

Tot slot, uw had de kabinetsformering in 2017 precies goed voorspeld. Hoe gaat de komende tijd verlopen?

Het is dus; of rechtser met Baudet, of naar de linkerkant met PvdA of GroenLinks. Dan zullen ze denk ik uitkomen bij de partij die het minst extreem is. Waarschijnlijk PvdA, want dan is het gesprek wat makkelijker.

Versplinterde regio’s

Regionaal is de versplintering ook al langer zichtbaar. In sommige gemeentes zijn lokale partijen de grootste. Maar soms gaat het wel erg ver. In Doetinchem splitsten zeven politici zich af en begonnen een eigen partij of stapten over. Plots zaten er twaalf partijen in de fractie.

Voor welke problemen kan versplintering zorgen? De grotere noodzaak om bestuurlijk samen te werken, kan risico’s meebrengen voor de stabiliteit.

De vergelijking van de politieke wetenschapper Peter Mair is fraai. 'Het enige voorspelbare aan het Nederlandse electoraat is zijn onvoorspelbaarheid. Zijn enige stabiele kenmerk is zijn instabiliteit.'

Zorgen over het samenleven met afstand het meest genoemd. In 2009 en 2013 waren zorgen over de economische situatie belangrijker. In 2015-2016 was er door de vluchtelingencrisis een piek in de zorgen over immigratie; die zorgen namen daarna af, maar het onderwerp blijft actueler dan ervoor.

Het SCP concludeerde eerder al dat hun panel - vaker lageropgeleiden en jongeren dan hogeropgeleiden en ouderen – zich niet of slecht vertegenwoordigd voelen door ‘de politiek in Den Haag’. Zij hebben het gevoel dat politici hun taal niet spreken en hun problemen niet begrijpen of oplossen.

Voor welke problemen kan versplintering zorgen?
De grotere noodzaak om bestuurlijk samen te werken, kan risico’s meebrengen voor de stabiliteit.