Finland, baken van rust in een potentieel kruitvat

JOENSUU - De laatste jaren lijkt het geen pretje te zijn wanneer Rusland je buurman is. Dreigende militaire oefeningen nabij de grens, schendingen van het luchtruim. De omringende buurlanden in de Baltische Staat houden regelmatig hun hart vast. Finland blijft daarbij relatief vaak buiten schot. Hoe komt dat? De buurman kent van oudsher goede banden met de federatie en deelt de langste grens met Rusland binnen de EU.

In de nacht is er tien cm sneeuw gevallen en overdag komt het kwik niet boven de -5 graden uit. “Eindelijk weer een goede winter”, grijnst Marko Turunen. Hij is luitenant-kolonel en werkzaam bij de Finse grensbewaking. In zijn grijze Toyota Landcruiser trotseren we de gladde snelwegen richting Rusland. Plaats van vertrek is Joensuu, een Finse studentenstad in het oosten waar het hoofdkwartier schuilt van de Finse grensbewaking. Binnen een uur zit je aan de Russische grens. Niirala is de grensovergang die we gaan bezoeken. Onderweg razen de vele besneeuwde bomen voorbij, verbonden door geel afzetlint. “Voor de elanden”, vertelt Turunen. “Het klappende geluid door de wind helpt om ze af te schrikken en niet de weg over te steken”. Turunen klinkt opgewekt, “wanneer je op het hoofdkwartier werkt ben je veel minder in het veld aanwezig. Het is leuk om de grens voor een dag te bezoeken.” Het mythische gevoel waardoor de Russische grens omgeven lijkt wuift hij snel weg. “Het is gewoon maar een grens, tijdens de Koude Oorlog was het misschien bijzonder. Dat valt nu wel mee.”

Bij de grenzenpost aangekomen lijkt hij gelijk te hebben. De grensovergang lijkt hetzelfde als alle andere. Personenauto’s komen en gaan en vrachtwagenchauffeurs, die voornamelijk boomstammen vervoeren, stappen in –en uit. Het is een alledaagse gang van zaken. “Zes jaar geleden hebben we extra rijbanen aangelegd, vanwege het toenemende verkeer. Finse passanten hoeven tegenwoordig niet meer uit te stappen om hun papieren te tonen.” Op verzoek rijden we een stuk de neutrale zone over om de Russische overgang te bekijken. Op twee meter afstand parkeert Marko de Landcruiser op de vluchtstrook. “Buschauffeurs vertellen altijd hetzelfde grapje wanneer ze met een touringbus de grens overgaan. Op de klok gaan we een uur vooruit, maar qua tijd gaan we vijftig jaar terug.” De overgang van Finland naar Rusland is groot vertelt hij. “Qua infrastructuur, huizen. Die kwaliteit ligt ver achter.” Foto’s maken van de grensovergang is hier niet mogelijk. “Er is afgesproken dat we alleen in richting van onze grens foto’s mogen maken.” Voor de poort naar Rusland staat een militair met lange jas en een bontmuts. Hij zou niet misstaan in een Steven Spielberg film.

We keren om en rijden een kwartier langs de grens op om iets dichterbij te komen. Naar de zogenaamde groene zone, onderweg passeren we een oude, groene afgebladerde wachttoren. “Een Koude Oorlogvoorwerp, die wordt niet meer gebruikt. In de Koude Oorlog werd er uren getuurd naar elkaar”. Op de vraag wat er voor de huidige grensbewaking speelt zijn dat vluchtelingen. “Onze grensbewaking is actief geweest in het Middellandse-Zee gebied, om mee te helpen met Frontex”. Een samenwerkingsverband van de EU betreft Europese grensbewaking, vluchtelingen dus. “Maar ook onze grensovergangen waren flink onder de aandacht de laatste maanden.” Hij doelt op de stroom vluchtelingen die vanuit Rusland per fiets en auto de grens overstaken naar Finland en Noorwegen. “Het is voor ons nog steeds een raadsel waarom ze precies daar overstaken. De twee overgangspunten Salla en Raja-Jooseppig liggen vele honderden kilometers naar het noorden, waar voornamelijk bossen zijn.” 

Ook opvallend waren de vele nationaliteiten die de grens overstaken. Een totaal andere afspiegeling van de vluchtelingen die de EU via het Mediterrane gebied proberen binnen te komen. “Een kleine minderheid gaf aan voor internationale bescherming te komen. Hetgeen waarvoor het asielsysteem ooit bedacht is. Het zijn mensen die jarenlang in Rusland werkten en nu de grens overstaken.”

Enige aversie bij de Finse grensbewaking tegen Rusland zul je niet snel vinden. De Finnen plegen veelvuldig overleg met hun Russische collega’s. De landen hebben een overeenkomst waarin staat dat beide landeen zijn vastbesloten om met een gezamenlijk streven illegale immigratie te voorkomen. De communicatie is open en op vele niveaus wordt er gezocht naar oplossingen. “We zien momenteel weinig illegaal verkeer in beide grensovergangen. Het zijn merendeel Finnen die naar Rusland gaan om te tanken of sigaretten te kopen. Die twee zijn daar een stuk goedkoper geworden. Voor een volle tank betaal je hier vijftig euro. In Rusland omgerekend iets meer dan twintig euro.” Dat gaat veranderen. Nog dit jaar moet je voor het kopen van sigaretten en alcohol in Rusland minimaal 24 uur in het land verblijven.

Momenteel is de situatie rustig en stabiel te noemen. In maart staken een handjevol immigranten de grens over. Ook het akkoord tussen de EU en Turkije, over het afsluiten van de Balkan, wat ingrijpende gevolgen voor Finland kan hebben, heeft nog geen effect. Vluchtelingen zouden nu door Rusland kunnen gaan om uiteindelijk via Finland de EU binnen te komen. Een route die veiliger is én goedkoper. 

Dat is ondenkbaar volgens Joni Virkkunen. Hij is onderzoeker Grens Studies aan de Universiteit van Oost-Finland. Hij is niet bang voor een toeloop van vluchtelingen vanuit Rusland naar Finland, ook niet naar aanleiding van het akkoord tussen de EU en Turkije. “We overleggen regelmatig met Russische collega’s over studieprogramma’s en de vluchtelingenaanpak. Ik was vorige week in Moskou, daar acht men het realistischer dat Centraal-Azië te maken krijgt met een nieuwe golf vluchtelingen. Landen zoals Kazachstan, Kirgizstan, Tadzjikistan. Rusland laat echt geen illegale vluchtelingen binnen, dat lijkt me praktisch onmogelijk. We zijn nu aan het bekijken hoe je de stroom richting Centraal-Azië kunt reguleren. Dat kan een groot probleem worden. Veel van die landen zijn economisch zwak, waardoor de nodige hulp ontbreekt. Wij zijn daar mee bezig, net als Duitsland, dat er ook veel geld in stopt." 

Virkkunen zegt dat de relatie tussen Finland en Rusland goed is. “In de tijd van de Sovjet-Unie was er erg veel controle. De Russen wisten bij wijze van spreken wanneer er iemand langs de grens een sigaret opstak. Nu is er open communicatie en overleggen we veel.” Al houden de Finnen een slag om de arm. Sinds de Tweede Wereldoorlog heerst er onder de Finnen nog altijd wantrouwen tegen Rusland.

Dat wantrouwen lijkt zich te uiten in het Fins defensiebudget. Dat staat momenteel op het hoogste punt sinds 2012. Een directe uiting zo lijkt. Volgens Markku Kivinen ligt dat anders. Kivinen is Professor aan het Finse centrum voor Russische en Oost-Europese Studies. “Het zijn de verhoogde spanningen in Europa. Ons militaire programma is voor het grootste gedeelte op Rusland gericht natuurlijk, maar wij willen vooral een onafhankelijke defensie. Dat alles vertelt hij in het Pielisjoki kasteel. In het verleden een militair depot tijdens de Tweede Wereldoorlog. “Algemeen groeit de bezorgdheid binnen Europa over Rusland, vooral over de Russische hunker naar erkenning. Maar wij hebben wel dezelfde belangen als zij.” 

Finland voelt als buurland geen dreiging, ook niet na de Russische inval op de Krim toen verschillende buurlanden verklaarden zich zorgen te maken. “De problemen die bijvoorbeeld Oekraïne heeft zijn anders dan de onze. Het land is verdeeld en is economisch en sociaal zwak. Die eigenschappen heeft Finland niet.” Finland is ook geen lid van de NAVO. “De militaire risico’s zijn te groot. Finland als bufferland dat tussen het Westen en Oosten ligt. Finland is maar een klein land, we hebben niet zoveel belangen bij een militaire samenwerking met de NAVO. Onze belangen zijn wel heel anders dan de Baltische Staten, die zichzelf minder kunnen verdedigen.” 

De enige dreiging die Finland kan ondervinden is een nucleaire dreiging. “Rusland zal nooit een miljoen militairen naar Finland sturen. Mocht het ooit zover komen zullen ze raketten afvuren. Daarmee kunnen ze ons allemaal vernietigen.” De nucleaire wapens zijn een paradox vertelt hij. “Het is de reden dat we al heel lang geen oorlog hebben tussen Rusland en het Westen. Het is een militaire afschrikking. Zonder was dat allang het geval geweest.”

Finland probeert al jarenlang een goede relatie te ontwikkelen met Rusland. “Als je aan Rusland vraagt welk land ze het meest ligt, zonder alternatieven te noemen, zullen ze Duitsland zeggen. Geef je ze alternatieven en ze zullen herinneren dat wij bestaan, zullen ze Finland zeggen. Het zijn twee dingen, wij hebben een goede wil tegenover Rusland maar zijn maar een kleine speler in Europa. We moeten zorgen voor onze eigen interesses maar kunnen niet de verantwoording dragen voor het beleid van andere landen. We hebben ons eigen buitenlands beleid ontwikkeld, en hebben daar ook een hoge prijs voor betaald in de Tweede Wereldoorlog, het is onze erfenis.” 

Kivinen pleit voor het dialoog met Rusland. “Op de lange termijn moeten we meer toenadering zoeken. We moeten kijken naar een samenwerkend beleid. Daarin zijn twee elementen mogelijk. Organisaties als de OESO moeten Rusland er meer bij betrekken. Ook zal de EU pro-forma moeten erkennen dat Rusland zijn eigen vormen van integratie heeft. Dat is iets waar de EU mee kan samenwerken en kan debatteren. Ik denk dat dat het positief vooruitzicht is.”